پشت پرده توافق تل‌آویو و قاهره برای واگذاری جزایر تیران و صنافیر به عربستان

پایگاه رهنما:

 در بحبوبه اوج‌گیری حملات وحشیانه صهیونیست‌ها به فلسطینیان در سرزمین‌های اشغالی و در شرایطی که موج انتقادات افکار عمومی در کشورهای مختلف اسلامی از سکوت سران رژیم‌های مرتجع عرب در برابر تعرضات رژیم صهیونیستی به اوج رسیده، گزارش‌ها از امکان همکاری و نزدیکی بیشتر میان تل‌آویو و ریاض با بهره‌گیری از موضوع واگذاری حاکمیت دو جزیره تیران و صنافیر به عربستان سعودی حکایت دارند.

بنابر اعلام روزنامه صهیونیستی «جروز الم‌پست» تل‌آویو و قاهره درباره تمهیدات امنیتی جدید جهت واگذاری کنترل دو جزیره تیران و صنافیر به عربستان سعودی توافق کرده‌اند. بنا بر ادعای این روزنامه در جریان سفر قریب الوقوع جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه از این توافق رونمایی خواهد شد. با این اوصاف، اکنون این مساله قابل طرح است که موافقت تل‌آویو برای واگذاری نهایی مالکیت عربستان سعودی بر جزایر تیران و صنافیر چرا صورت می‌گیرد و هر یک از بازیگران دخیل در این ماجرا، چگونه قصد دارند و منافع طرفین در این قرارداد چیست؟

هدیه پیشاعادی‌سازی مناسبات صهیونیست‌ها به محمد بن سلمان

طرح موافقت رژیم صهیونیستی با واگذاری مالکیت جزایر تیران و صنافیر، دقیقا در شرایطی مطرح می‌شود که موضوع عادی‌سازی مناسبات میان تل‌آویو و ریاض، بیش از هر زمان دیگری رنگ و بوی اجرایی شدن به خود گرفته است. عربستان سعودی کنترل این دو جزیره را که دروازه ورود به بندرهای «العقبه» و «ایلات» هستند، در سال ۱۹۵۰ به مصر واگذار کرد. این جزایر بعدها به عنوان بخشی از معاهده صلح سال ۱۹۷۹ میان تل‌آویو و مصر غیرنظامی شدند.  طبق معاهده سازش سال ۱۹۷۹ مصر و رژیم صهیونستی، جزایر تیران و صنافیر باید منطقه غیرنظامی باشد و نیروی ناظران چند ملیتی به رهبری ایالات متحده در آن حضور داشته باشند.

طی دهه‌های متمادی مالکیت این دو جزیره عملا تحت کنترل نیروهای چند ملیتی بود تا اینکه در سال 2017، در جریان سفر محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی‌ها،  قراردادی با قاهره نتظیم شد که بر اساس آن سالانه دو میلیارد دلار و تامین 25 درصد نفت مورد نیاز مصر از سوی عربستان تامین می‌شد. در مقابل نیز با وجود مخالفت‌های گسترده و اعتراضات عمومی،  پارلمان در ژوئن 2017 و دادگاه عالی مصر در مارس ۲۰۱۸ توافقی را برای انتقال مالکیت و حاکمیت این دو جزیره به عربستان سعودی تصویب کردند. با این وجود نکته مهم در این میان این بود که اجرایی شدن چنین توافقی با توجه به مفاد معاهده 1979 نیازمند رضایت و و تایید رژیم صهیونیستی نیز بود.

با این تفاسیر، اکنون به نظر می‌رسد رژیم صهیونیستی در مقام یک تحفه بزرگ به سعودی‌ها در مسیر موافقت این کشور با ورود به روند عادی‌سازی مناسبات با این رژیم، رایزنی‌های سه جانبه برای واگذاری مالکیت این جزایر به عربستان سعودی را آغاز کرده است. در حال حاضر نیروهای چند ملیتی با هدف تضمین تداوم آزادی دریانوردی در منطقه در داخل این جزایر مستقر هستند اما عربستان سعودی با ادامه حضور این نیروها در داخل این جزایر مخالف بوده و تأکید کرده است که به محض تحویل گرفتن کنترل این جزایر، بایستی آنجا را ترک کنند.

آشتی‌کنان ریاض - واشنگتن

تلاش جو بایدن برای کسب اعتبار در حوزه سیاست خارجی نیز دیگر متغیر مداخله‌گر در جریان واگذار مالکیت دو جزیره تیران و صنافیر به عربستان سعودی می‌باشد. بعد از به قدرت رسیدن دموکرات‌ها در 20 ژانویه 2021، دولت آمریکا به دلیل آن‌چه که مخالفت با نقض آزادی بیان، سرکوب مخالفان و نقض حقوق بشر از سوی محمد بن سلمان مورد خطاب قرار گرفت، تا حدود زیادی فشارها را بر ریاض افزایش داد که برآیند چنین روندی سردی در مناسبات دو کشور و توقف حمایت‌های نظامی و دیپلماتیک واشنگتن از عربستان بود.

اما اکنون بعد از گذشت حدود یک سال و نیم از روی کارآمدن دولت بایدن، به دلیل نیازهای استراتژیک آمریکا و غرب به نفت عربستان بعد از آغاز عملیات نظامی ویژه روسیه علیه اوکراین در فوریه سال جاری، به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها استراتژی‌ای چند وجهی را در برخورد با عربستان آغاز کرده‌اند. در وجه اول واشنگتن تنش‌زدایی با عربستان را از طریق برقراری ارتباطات دیپلماتیک آغاز کرده و به نوعی در پی دلجویی از محمد بن سلمان برآمده است. نماد بارز این امر در جریان سفر دیدار هیأت نمایندگان کنگره آمریکا با بن سلمان در 24 می 2022 (3 خرداد 1401) به وضوح قابل مشاهده است که ظاهرا هدف آن‌ها زمینه‌سازی برای سفر قریب‌الوقوع بایدن در ماه ژوئن بوده است.

در وجه دوم، واشنگتن به شکل نامحسوس برداشتن فشارهای دیپلماتیک و تحریم‌های تسلیحاتی از عربستان را در مقابل جبران کسری ناشی از تحریم نفت روسیه از سوی اروپا را در پیش گرفته است. در همین زمینه ریاض نیز آمادگی خود را برای جبران کسری ناشی از تحریم نفت مسکو را اعلام کرده است.

در وجه سوم، دولت بایدن قصد دارد عملکرد ضعیف خود در حوزه سیاست خارجی را با ورود به پرونده عادی‌سازی مناسبات ریاض و تل‌آویو جیران کند. بایدن در تلاش است که در دیدار قریب الوقوع خود با محمد بن سلمان، خبر موافقت رژیم صهیوینیستی با واگذاری مالکیت جزایر تیران و صنافیر را اعلام کرده و در ادامه با ایفای نقش میانجی‌گرانه زمینه را برای اعلام علنی عادی‌سازی مناسبات میان دو طرف فراهم نماید. هدف اصلی دموکرات‌ها و بایدن این است که از چنین موضوعی به عنوان موفقیتی در حوزه سیاست خارجی در آستانه انتخابات میان دوره‌ای کنگره در ۸ نوامبر ۲۰۲۲ (۱۷ آبان ۱۴۰۱) بهره برداری نماید.

اهداف دولت بنت از موافقت با واگذاری تیران و صنافیر به ریاض

در ارتباط با اهداف رژیم صهیونیستی از واگذاری جزایر تیران و صنافیر توجه بر چند محور ضروری به نظر می‌رسد.

خرید اعتبار برای کابینه و تداوم حکمرانی: هر چند بارها سران و رسانه‌های رژیم صهیونیستی بر اهمیت دو جزیره تیران و صنافیر در راهبردهای دفاعی تل آیو و مقابله با هرگونه تهدید خارجی تاکید کرده‌اند اما در وضعیت کنونی دولت بنت که در آستانه سقوط قرار گرفته، بیش از هر زمان دیگری نیازمند اعلام یک دستاورد بزرگ در حوزه سیاست خارجی برای حفظ وحدت در کابینه ائتلافی خود می‌باشد. اعلام توافق تجارت آزاد با امارات متحده عربی در چند روز گذشته نیز یکی از مهم‌ترین مصداق‌های این رویکرد است. در آینده نیز دولت ائتلافی بنت تلاش دارد تا با اعلام موافقت با واگذاری مالکیت این دو جزیره به عربستان، از یک سو  برای کابینه خود کسب اعتبار کرده و از سوی دیگر زمینه را تداوم حضور در قدرت فراهم نماید.

دادن ابزار به محمد بن سلمان برای توجیه عادی‌سازی: سران رژیم صهیونیستی بر این باور هستند که تحفه واگذاری مالکیت دو جزیره تیران و صنافیر می‌تواند ابزاری بزرگ برای مشروعیت بخشیدن به وارد شدن محمد بن سلمان به عادی‌سازی مناسبات با این رژیم باشد. آن‌ها به وضوح نسبت به فشارها و مخالفات‌های موجود در سطح داخلی جامعه عربستان آگاه هستند؛ لذا قصد دارند با این اقدام بخشی از فشارها را از ولیعهد سعودی‌ها بردارند تا او به آسانی بتواند عادی‌سازی مناسبات را به طور رسمی اعلام نماید.

برداشتن کانون تمرکزات از جنایات در سرزمین‌های اشغالی: یکی دیگر از اهداف استراتژیست‌های صهیونیست این است که با معطوف کردن توجهات به موضوع واگذاری مالکیت عربستان بر دو جزیره تیران و صنافیر، تمرکز رسانه‌ای و سیاسی بر جنایات این رژیم علیه مسلمانان در سرزمین‌های اشغالی را منحرف کنند. جنایات صهیونیست‌ها در مسجد الاقصی، موجب شده که برخی از نمایندگان همانند یدا ریناوی زعبی، نماینده چپ‌گرای پارلمان، انصراف خود را از حضور در کابینه ائتلافی اعلام نمایند. بنابراین، به نظر می‌رسد استراتژیست‌ها دولت بنت در پی آن هستند، کانون تمرکزات را از موضوع جنایات پیش آمده در مسجدالاقصی را به سوی موضوع عادی‌سازی مناسبات با عربستان سعودی معطوف کنند.

بن سلمان در رویای الحاق تیران و صنافیر به پروژه نئوم

محمد بن سلمان از ابتدای ورود به ساختار قدرت و به ویژه پس از انتصاب به عنوان ولیعهد عربستان سعودی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۷ برنامه‌های بلندپروازنه و رویایی را برای این کشور ارائه و طراحی کرده است. طرح اصلی محمد بن سلمان در قالب سند چشم‌انداز 2030 مطرح شده که در ۲۵ آوریل ۲۰۱۶ از آن رونمایی شد.

در سند چشم‌انداز 2030 محمد بن سلمان طرح‌های کوتاه مدت محمد بن سلمان برای حل مشکل کسری بودجه عربستان کاهش حقوق کارمندان و افزایش آزادی زنان ارائه کرده بود. در سند چشم انداز ۲۰۳۰ بر مشارکت دادن زنان در زندگی اجتماعی و بالا بردن میزان مشارکت آنها در بازار کار از ۲۲ درصد به ۳۰ درصد تاکید شده بود.

اما در سطح مهم‌تر  می‌توان به طرح او برای توسعه گردشگری دینی و غیر دینی مورد توجه در چشم انداز ۲۰۳۰ دانست. در همین راستا اجرایی کردن پروژه «دریای سرخ»، ۱۲۵ مایل از خط ساحلی و ۵۰ جزیره مرجانی که در آن هتل‌ها، تفریحگاه‌ها و اقامتگاه‌های لوکس ساخته شوند، در دستور کار قرار گرفته است.

در این میان، مهم‌ترین نماد این طرح‌ها، پروژه نئوم بوده که بر اساس آن چشم‌انداز مطرح شدن عربستان سعودی به عنوان پیشگام در توسعه شهرهای آینده با استفاده از فن آوری های جدیدی در دستور کار قرار گرفته است. پروژه نئوم با استفاده از سرمایه گذاری‌های برآمده از عربستان سعودی، صندوق سرمایه گذاری عمومی این کشور و سرمایه گذاری خصوصی، از جزایر تیران و صنافیر در دریای سرخ تا مصر را نیز دربرمی گیرد. در واقع، بن سلمان قصد دارد از این دو جزیره نیز به عنوان کانون‌های بلندپروازی خود برای تجاری‌سازی دلارهای نفتی بهره بگیرد.